Art and Craft hareketi, 19. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de başlayan ve daha sonra tüm Avrupa ve Amerika’ya yayılan bir sanat ve tasarım akımıdır. Sanayi Devrimi’nin getirdiği makineleşme ve seri üretim karşısında tepki olarak ortaya çıkmıştır. El işçiliğine, doğal malzemelere, ortaçağ ve halk sanatına değer veren bir akımdır. Modernizmin öncüsü sayılır.
Art and Craft Hareketinin Kurucusu ve En Önemli Temsilcisi: William Morris
Art and Craft hareketinin kurucusu ve en önemli temsilcisi William Morris’tir. Morris, 1861 yılında bir grup sanatçı arkadaşıyla birlikte Morris, Marshall, Faulkner and Company adlı bir iç mimarlık ve üretim firması kurdu. Bu firma duvar kağıdı, kumaş, mobilya, kitap gibi ürünler tasarlayıp el yapımı olarak üretti. Morris’in tasarımları doğadan ilham alıyordu ve geometrik motiflerle süslüydü. Morris aynı zamanda bir şair, yazar ve sosyalistti. Sanatın herkes için olması gerektiğini savunuyordu.
Art and Craft Hareketinin Diğer Önemli İsimleri
Art and Craft hareketinin diğer önemli isimleri arasında şunlar sayılabilir:
Charles Rennie Mackintosh: İskoç bir mimar, tasarımcı ve ressamdır. Glasgow Sanat Okulu’nda eğitim görmüştür. Glasgow Dörtlüsü adlı sanat grubunun üyesidir. Glasgow tarzının öncülerindendir. Art Nouveau akımından etkilenmiştir. Hill House, Willow Tearooms gibi binaları tasarlamıştır.
Henry Van De Velde’nin eserleri arasında şunlar sayılabilir:
Belçikalı bir mimar, tasarımcı ve sanat teorisyenidir. Art Nouveau akımının öncülerindendir. Organik formlarla bezeli mobilyalar, kumaşlar, seramikler tasarlamıştır. Bauhaus okulunun kurulmasına katkıda bulunmuştur.
Bloemenwerf Evi: Van De Velde’nin kendi evi ve ilk mimari projesidir. İngiliz Arts and Crafts akımından etkilenmiştir. Dış cephesi William Morris’in Red House binasına benzer. Evin içindeki mobilya, kumaş, duvar kağıdı gibi tüm tasarımlar da Van De Velde’ye aittir.
AEG Türbin Fabrikası: Van De Velde’nin Berlin’de tasarladığı bir endüstriyel yapıdır. Çelik ve cam malzemeler kullanılarak modern bir görünüm elde edilmiştir. Yapının çatısı, içerideki türbinlere uyum sağlamak için eğimli bir şekildedir.
Hohenhof Evi: Van De Velde’nin Almanya’nın Hagen kentinde tasarladığı bir villadır. Jugendstil tarzında inşa edilmiştir. Yapının dış cephesi beyaz sıva ile kaplıdır. İç mekanlarda ahşap, mermer, mozaik gibi malzemeler kullanılmıştır.
Peter Behrens’in eserleri arasında şunlar sayılabilir:
Alman bir mimar, tasarımcı ve sanat eğitmenidir. Endüstriyel tasarımın babası olarak kabul edilir. AEG şirketi için çalışmış ve onun için logo, tipografi, ambalaj, bina gibi pek çok tasarım yapmıştır. Walter Gropius, Ludwig Mies van der Rohe ve Le Corbusier gibi ünlü mimarların öğretmenidir.
AEG Elektrik Fabrikası: Behrens’in Berlin’de tasarladığı bir başka endüstriyel yapıdır. Yapı, tuğla duvarlar ve çelik çerçevelerden oluşur. Yapının ön cephesinde büyük bir AEG logosu bulunur. Yapı, endüstriyel tasarımın ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir.
Mannesmann Ofis Binası: Behrens’in Düsseldorf’ta tasarladığı bir ofis binasıdır. Yapı, betonarme bir yapı sistemine sahiptir. Yapının dış cephesi cam ve metal panellerle kaplıdır. Yapı, modern mimarinin erken örneklerinden biridir.
Höchst Yönetim Binası: Behrens’in Frankfurt yakınlarında tasarladığı bir yönetim binasıdır. Yapı, tuğla ve betondan oluşur. Yapının ön cephesinde büyük bir saat kulesi bulunur. Yapı, tuğla ekspresyonizminin önemli örneklerinden biridir.
Joseph Maria Olbrich’ın eserleri arasında şunlar sayılabilir:
Avusturyalı bir mimar ve tasarımcıdır. Viyana Sezession grubunun kurucularındandır. Sezession binasının mimarıdır. Jugendstil adlı Alman Art Nouveau akımının temsilcisidir. Darmstadt Sanatçı Kolonisi’nin kurucusudur.
Sezession Binası: Olbrich’ın Viyana’da tasarladığı bir sergi binasıdır. Yapı, Viyana Sezession grubunun simgesi haline gelmiştir. Yapının dış cephesi beyaz sıva ile kaplıdır. Yapının çatısında altın yapraklarla süslü bir kubbe bulunur. Kubbenin üzerinde "Her zaman çağının sanatını yaratmak isteyen her sanatçıya" yazısı yer alır.
Hochzeitsturm: Olbrich’ın Almanya’nın Darmstadt kentinde tasarladığı bir kule binasıdır. Yapı, Darmstadt Sanatçı Kolonisi’nin bir parçasıdır. Yapının dış cephesi tuğla ve betondan oluşur. Yapının çatısı beş katlı bir piramit şeklindedir. Bu nedenle yapıya "Beş Parmaklı Kule" de denir.
Österreichische Tabakregie Binası: Olbrich’ın Avusturya’nın Linz kentinde tasarladığı bir kamu binasıdır. Yapı, Avusturya Devlet Tütün İdaresi’nin merkezi olarak kullanılmıştır. Yapı, yeni nesnelik tarzında inşa edilmiştir. Yapının dış cephesi beyaz mermer ile kaplıdır. Yapının önünde büyük bir havuz bulunur.
Josef Hoffmann’ın eserleri arasında şunlar sayılabilir:
Avusturyalı bir mimar ve tasarımcıdır. Viyana Sezession grubunun kurucularındandır. Wiener Werkstätte adlı sanat atölyesinin kurucularındandır. Kübist geometrik formlara dayanan bir tasarım anlayışına sahiptir. Palais Stoclet binasının mimarıdır.
Sanatorium Purkersdorf: Hoffmann’ın Viyana yakınlarında tasarladığı bir sağlık merkezidir. Yapı, kare şeklinde bir plana sahiptir. Yapının dış cephesi beyaz sıva ile kaplıdır. Yapının iç mekanlarında geometrik formlar ve siyah-beyaz renkler kullanılmıştır. Yapı, modern mimarinin öncü çalışmalarından biridir.
Stoclet Sarayı: Hoffmann’ın Belçika’nın Brüksel kentinde tasarladığı bir villadır. Yapı, Art Deco tarzında inşa edilmiştir. Yapının dış cephesi mermer ve mozaiklerle süslüdür. Yapının iç mekanlarında Gustav Klimt, Koloman Moser, Richard Luksch gibi sanatçıların eserleri yer alır. Yapı, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır.
Ast Evi: Hoffmann’ın Viyana’da tasarladığı bir apartman binasıdır. Yapı, yeni nesnelik tarzında inşa edilmiştir. Yapının dış cephesi beyaz sıva ile kaplıdır. Yapının pencereleri dikdörtgen şeklindedir. Yapının giriş kapısı üzerinde Wiener Werkstätte’nin logosu bulunur.
Art and Craft Hareketinin Etkileri
Art and Craft hareketi sanata yeni bir soluk getirmiş ve sonraki akımlara ilham vermiştir. Bu akımın öncülerini tanımak sanat tarihini anlamak açısından önemlidir.
Bu blog yazısını daha detaylı ve uzun yazmak istiyorsanız, aşağıdaki konulara da değinebilirsiniz:
Art and Craft hareketinin sosyal ve politik bağlamı: Bu akımın ortaya çıkışında İngiltere’de yaşanan sanayileşme, kentleşme, sınıf farklılıkları, işçi hareketleri gibi faktörlerin etkisi vardır. Bu akım hem sanatın demokratikleşmesini hem de sanatçının toplumdaki rolünü sorgulamıştır. Sanatın sadece zenginler için değil, herkes için olması gerektiğini savunmuştur. Sanatın günlük yaşamı güzelleştirmesi ve insanları mutlu etmesi gerektiğini düşünmüştür. Sanatın sadece estetik değil, aynı zamanda etik bir değeri olduğunu vurgulamıştır.
Art and Craft hareketinin Türkiye’ye yansıması: Bu akım Türkiye’de özellikle Cumhuriyet döneminde etkili olmuştur. İlk Türk mimarlık okulu olan Mimar Sinan Güzel Sanatlar Akademisi’nin kurucularından olan Bruno Taut, Art and Craft hareketinden etkilenmiştir. Taut, Türk mimarisine saygılı bir yaklaşım sergilemiş ve yerel malzemeler, el işçiliği, halk sanatı gibi unsurları kullanmıştır. Taut’un öğrencileri olan Sedad Hakkı Eldem, Emin Onat, Orhan Arda gibi mimarlar da bu akımın izlerini taşıyan eserler vermişlerdir.
Art and Craft hareketinin günümüzdeki yansımaları: Bu akımın günümüzdeki yansımaları arasında el yapımı ürünler, doğal malzemeler, sürdürülebilir tasarım, yerel kültürler, sosyal sorumluluk gibi kavramlar sayılabilir. Bu akımın değerleri günümüzde de geçerli ve önemlidir. Sanatın insan hayatına katkısı ve anlamı bu akım sayesinde daha iyi anlaşılmıştır.